Atangaye na jua hujua
Sentensi huwa na sehemu kadhaa madhalani nomino, kivumishi, kitenzi, kiunganishi, kihusishi, kielezi, kiwakilishi na kihisishi. Ipo mipangilio kadhaa laini nitashughulikia michache. Nomino + kivumishi + kitenzi + kielezi Km. Mwanasheria huyu ametoka Amerika. Nomino + kitenzi + kielezi Km. Bibiarusi anatembea kwa madaha. Kiwakilishi + kitenzi + kielezi Km. Huyu anaimba vizuri. Kitenzi + Kielezi….
Neno linalounganisha maneno, vikundi vya maneno au sentensi. Vipo viunganishi aina kadhaa kama vile: Viunganishi vya kulinganisha/kufananisha Fakaifa, kaifa, kefu, sembuse, seuze Viunganishi vya uteuzi Ama, au, badala ya, mahali pa Viunganishi vya kuonyesha sababu Kwa sababu, kwa minajili, kwa maana, kwa ajili ya, kisa na maana,maadamu, kwani, madhali, kwa kuwa, ili Viunganishi vya mambo…
Haya ni maneno ambayo huzungumzia mambo ambayo yaliyotendeka, yanayotendeka au yatakayotendeka. Maneno haya ni yale yale yanapatikana katika ngeli ya vitenzinomino KU-KU. Mfano: Nomino Kusema – kitenzi ni sema Nomino Kuimba – imba Nomino Kuruka – ruka Nomino Kuchapisha – chapisha Zipo aina mbalimbali za vitenzi. Mifano: Vitenzi vya mzizi mmoja Ja, la, pa, wa,…
Haya ni maneno yanayoficha maana ya kitu ili kisijulikane kwa urahisi. Nimeweka vichache ili kuweza kujifundisha. A Adui lakini popote huendako yuko nawe – nzi Adui tumemzunguka lakini hatumuwezi – moto Afahamu kuchora lakini hajui achoracho – konokono Afuma hana mshale – nungunungu Ajenga ingawa hana mikono – mchwa Ajenga ingawa hana mikono – ndege…
Abjadi ni nini? Abjadi au alfabeti ni sauti 30 za lugha ya Kiswahili. Hata hivyo tukirejelea kamusi kuu ya TUKI tutapata 31. Herufi C, Q na X hazipo katika alfabeti. Tazama herufi sifuatazo:- a, b, ch, d, dh, e, f, g, gh, h, i, j, k, kh, l, m, n, ng’, ny, o, p, r,…
Vihisishi ni maneno ya kuonyesha hisia mbalimbali za mzungumzaji. Alama ya hisi hutumika baada ya kiingizi! Tazama baadhi ya viigizi vifuatavyo vilivyopangwa kulingana na hali tofautitofauti: Dharau Mifano: Chub!Chup! Ebo! Khaa! Kefle! Po! Pukachaka! Nyoo! Us! Wee! Zii! Furaha / Shangwe Haleluyah! Ewaa! Chabaa! Oyee!Oyaa! Huree! Shabash! Heshima Tafadhali! Huruma Jamani! Pole! Maskini! Huzuni Pole!…
Kielezi ni neno linaloelezea zaidi kuhusu kitenzi, kivumishi au kielezi. a) Vielezi wakati (Adverbs of time) Tutaonana mwakani.Mzee mlevi alifika usiku wa manane. b) Vielezi mahali (Adverbs of place) Wameondoka kwenda cheteni.Ndege wameingia kiotani. c) Vielezi jinsi au namna (Adverbs of manner) Amecheza kwa ustadi.Walimaliza chakula haraka. d) Vielezi kiigizi (Adverbs of interjection) Alianguka mchangani…
Mwanafunzi aelewe kuwa kifungukate au kiasho hutahini mambo kadhaa ya sarufi, kusikiliza na kuzungumza, msamiati na ufahamu wa maendelezo tofautitofauti ya maneno ambayo wakati mwingine huendelezwa visivyo. Mambo haya yote huwa yanajitokeza lakini linalochukua sehemu kubwa ni sarufi. Mwanafunzi anaposoma kifungukate anapaswa aangalie: Nyakati Kifungu kimeandikwa kwa wakati gani kwa mfano:- li wakati uliopita, na…
Majibu ya maswali ya Nomino Nomino mahususi Nomino hesabika/kawaida/mguso Nomino fungamano/ Nominoambata / wingi Nomino takuzi/ukubwa Nomino tadunisha/ndogoishi/udogo Nomino dhahania Nomino hesabika/kawaida/mguso Nomino makundi Nomino vitenzi Majibu ya maswali ya Tarakimu 300,486 Elfu mia mbili sabini na sita, mia tisa tisini na tisa au laki mbili sabini na tisa elfu, mia tisa tisin na tisa….