Skip to content

Kiswahili Mujarabu

Atangaye na jua hujua

  • Nyumbani
  • Yaliyomo
    • Sarufi
    • Kuandika
      • Utahini wa Insha KCPE
      • Insha Mbalimbali
      • Aina za insha
    • Kusikiliza na kuongea
    • Msamiati
    • Kusoma
  • Mawaidha ya Ufundishaji
  • Toggle search form

Ngeli na maelezo yake

Posted on By Harun Mbijiwe 6 Comments on Ngeli na maelezo yake

Hizi ni ngeli maelezo yake na maneno kadhaa yanayopatikana katika kila ngeli.

NGELI MAELEZO Mifano
A – WA Hii ni ngeli ya majina ya viumbe wenye uhai, vinavyoonekana na visivyoonekana. Majina ya ngeli hii hayana mianzo maalum. Mtu – Watu

Malaika – Malaika

Mwalimu – Walimu

Daktari – Madaktari

Nyani – Manyani

Bata – Mabata

KI – VI Hii ni ngeli ya majina ya vitu hasa visivyo na uhai, yanayoanza kwa KI- au CH- (umoja); na VI- au VY- (wingi). Aidha majina yote yaliyodunishwa huwekwa katika ngeli hii. Cherehani – Vyerehani

Kitoto – Vitoto

Kiatu – Viatu

Choo – Vyoo

Kisu – Visu

Chano – Vyano

LI – YA Ngeli hii hujumuisha majina ya vitu visivyo hai pamoja na yale ya hali ya ukubwa. Maneno haya huchukua MA- katika hali ya wingi. Jani – Majani

Goti – Magoti

Dirisha – Madirisha

Toto – Matoto

Fupa – Mafupa

Vumbi – Mavumbi

U – I Ngeli hii huwakilisha majina ya vitu visivyo hai, yaanzayo kwa sauti M, MW na MU- (umoja) na MI(wingi). Mti – Miti

Mtulinga – Mitulinga

Mwili – Miili

Muwa – Miwa

Mwezi – Miezi

U – ZI Ngeli hii hurejelea majina mengi ambayo huanza kwa U- (umoja) na huchukua ZI- kama kiambishi kiwakilishi cha ngeli katika wingi. Majina haya huchukua ny, ng, mb, nd na  nj katika wingi. Mengine hupoteza mwanzo U. Ukuta – Kuta

Ubavu – Mbavu

Wembe – Nyembe

Uzi – Nyuzi

Ugavu – Ngavu

Udevu – Ndevu

I – ZI Ngeli hii hujumlisha majina ya kawaida yasiyobadilika katika umoja wala kwa wingi lakini huchukua viambishi viwakilishi tofauti: I- (umoja) na ZI- (Wingi). Hayana mianzo maalum. Nyumba – Nyumba

Hospitali – Hospitali

Katarasi – Karatasi

Sufuria – Sufuria

Sakafu – Sakafu

U – YA Ngeli hii huwa ya majina mengi yaliyo na mianzo ya U katika umoja na YA katika wingi. Uwele – Mawele

Ulezi – Malezi

Ugonjwa – Magonjwa

Uuaji – Mauaji

Ubua – Mabua

YA – YA Ngeli hii ni ya vitu visivyohesabika. Majina haya hayana umoja. Mengi ya majina haya huanza kwa Ma-. Maji – Maji

Mafuta – Mafuta

Maziwa – Maziwa

Marashi – Marashi

Mazingira – Mazingira

Mali – Mali

KU – KU Hii ni ngeli ya vitenzi-majina. Maneno yote ya vitenzi hupachikwa KU mwanzoni yakawa vitenzi-majina. Maneno haya hayana wingi. Kuiba – Kuiba

Kuruka – Kuruka

Kusoma – Kusoma

Kupenda – Kupenda

Kulala – Kulala

Kupika – Kupika

I-I Ngeli hii ni ya majina ya wingi. Majina mengi huwa na mianzo ya mi-. Sukari – Sukari

Mvua – Mvua

Miraa – Miraa

Mikogo – Mikogo

Mizani – Mizani

Miradhi – Miradhi

U – U Majina ya nomino za wingi yanayoanza kwa mianzo ya u- Hayana wingi. Vile vile sifa za vitu, vuimbe na matendo huwekwa hapa. Unga – Unga

Ugali – Ugali

Uyoga – Uyoga

Ulevi – Ulevi

Uhodari – Uhodari

Uzuri – Uzuri

PA – PA Hii ni ngeli ya mahali mahali pa juu panapodhihirika, panapogusika. Mezani Pale.

Uwanjani Hapo.

Kiatuni Hapa.

KU – KU Ngeli hii ni ya mahali kwa ujumla. Uwanjani Huku.

Sokoni Huko.

Shambani Kule.

MU – MU Ngeli hii ni ya mahali mwa ndani. Shimoni Humu.

Darasani Humo.

Shimoni Mle.

Post Views: 64
Sarufi

Post navigation

Previous Post: Hotuba
Next Post: Tashbihi

Machapisho mapya

  • Barua
  • Insha ya Methali
  • Tashbihi
  • Ngeli na maelezo yake
  • Hotuba

Kumbukumbu

  • June 2025
  • January 2025
  • May 2024
  • February 2024
  • January 2024
  • September 2023
  • July 2023
  • April 2023
  • March 2023
  • September 2021
  • August 2021
  • July 2021
  • June 2021

Kategoria

  • Aina za insha
  • Insha Mbalimbali
  • Kusikiliza na kuongea
  • Kusoma
  • Majibu
  • Mawaidha ya Ufundishaji
  • Msamiati
  • Sarufi
  • Utahini wa Insha KCPE

Copyright © 2025 Kiswahili Mujarabu.

Powered by PressBook Green WordPress theme